Câu nói ‘Năm Thìn bão lụt’ xuất phát từ một sự kiện có thật trong lịch sử. Một trận bão lớn ập vào khu vực Nam Bộ gây ra thiệt hại nặng nề về người và của.
Vì sao người xưa có câu “Năm Thìn bão lụt”?
Từ xưa đến nay, vùng đất Nam Bộ nói chung và Sài Gòn nói riêng vẫn được xem là nơi có khí hậu ôn hòa, ấm áp quan năm, ít khi xuất hiện bão. Do đó, người dân ở khu vực này thường không có nhiều kinh nghiệm chống bão bằng người dân ở các tỉnh miền Trung, miền Bắc.
Nhắc đến “Năm Thìn bão lụt”, nhiều người sẽ nhắc tới con bão lớn diễn ra vào năm Giáp Thìn 1904 ở Nam Bộ, đặc biệt là xứ Gò Công và nhiều vùng phụ cận như Định Tường, Cần Giờ…
Cơn bão năm 1904 lớn đến mức được đưa vào những câu thơ dân gian truyền miệng của người dân Nam Bộ.
Người ta nói rằng: “Bến Thành nóc chợ cũng bay/ Đèn khí nó ngã nằm ngay cùng đường…” hay “Gặp em đây mới biết em còn/ Hồi năm Thìn bão lụt anh khóc mòn con ngươi”…
Một số bài báo thời xưa đề cập đến sự kiện “Năm Thìn bão lụt”. Bên trái là bài tường thuật về trận bão năm Giáp Thìn 1904 trên tờ Nam Kỳ Tuần báo cuối cùng ra ngày 8/6/1944. Bên phải là bài viết nhắc đến trận báo năm 1904 trên tờ giai phẩm Thần Chung xuân Nhâm Thìn 1952.
Tư liệu ghi chép về trận bão lớn này không nhiều, chủ yếu được nhắc đến trong văn học dân gian. Duy nhất chỉ có cuốn “Gò Công cảnh cũ người xưa” của cụ Việt Cúc xuất bản thập niên 1970, sau đó được NXB Trẻ tái bản vào năm 1993 có nhắc đến sự kiện này.
Theo đó, cụ Việt Cúc thuật lại cơn bão ập đến vào ngày rằm tháng 3 năm Giáp Thìn, lúc đó đang mùa khô hạn, đồng ruộng nứt nẻ. Bỗng nhiên trời nổi cơn cuồng phong. Từ 10 giờ sáng mây đen đã bao phủ khắp bầu trời. Tới hơn 5 giờ chiều: “Bỗng xoay chiều gió từ phương Đông ào ào xô gãy cây và trốc gốc, vách nhà đổ xiêu. Lá cây, lá lợp nhà tốc bay tứ tung, cây cối nằm la liệt”.
Không chỉ vậy, trận cuồn phong cần được mô tả là nhấn chìm nhiều tàu thuyền trên biển, trên sông, thiệt hại về người và của là vô cùng lớn.
Một số ghi chép cũ cho thấy, cơn bão năm Giáp Thìn 1904 ảnh hưởng đến hầu khắp các tỉnh ở khu vực Nam Bộ. Trong đó, chịu thiệt hại nặng nề nhất là Gò Công, Mỹ Tho (Tiền Giang); Tân An (Long An); Chợ Lớn, Gia Định (TP HCM) và dọc theo vùng duyên hải.
Một hải lưu cao đến 3,5 mét đã cuốn đi mất nhiều làng ở gần bờ biển.
40 năm sau trận thiên tai, bài Trận bão năm Thìn của Mỹ Xuân được đăng trên Nam Kỳ tuần báo (do Hồ Văn Trung – tức nhà văn Hồ Biểu Chánh làm chủ nhiệm) số 85, ra ngày 8/6/1944, có mô tả chi tiết về cơn bảo diễn ra vào Chủ nhật ngày 1/5/1904 trên đất Sài Gòn xưa.
Tác giả của bài báo kể rằng hôm ấy đúng ngày bầu cử hội đồng thành phố; chiều hôm trước là ngày khánh thành tuyến xe lửa Sài Gòn – Gò Vấp. Một quan chức Sài Gòn thời bấy giờ còn tuyên bố dõng dạc trong bài diễn văn của mình rằng: “Nam Kỳ vốn là Phật địa, không bao giờ có bão lụt tàn phá như các xứ thuộc địa khác. Ấy là sự bảo đảm thịnh vượng chung cho xứ sở, cho mọi người, mà cũng là một hạnh phúc riêng cho các công ty xe lửa…”.
Suốt từ buổi sáng đến trưa, Sài Gòn có mưa lâm râm. Đầu giờ chiều, gió bắt đầu thổi mạnh. Đến 15h, gió càng dữ dội. Tuy nhiên, người dân lúc đó chỉ nghĩ rằng trời nổi cơn dông chứ không ai nghĩ đến sẽ có bão lụt. Lúc này, đường xá vắng tanh vì xe ngựa, xe kéo, khách bộ hành đều cố gắng kiếm nơi trú ẩn hoặc về nhà.
Chỉ mới 16h mà trời đã tối sầm. Khi đó, điện cũng bị cắt. Các nhà hàng, quán cơm phải đốt đèn dầu hoặc đèn cầy. Tuy nhiên, gió lớn thổi không ngừng làm đèn cũng liên tục bị tắt.
Theo bài báo này, đến 17h, trận mưa dông mới “thật kịch liệt cực điểm”. Nó đốn ngã cây cối; làm tốc mái nhà; đứt dây điện, dây thép; làm cột điện và cột đèn liêu xiêu, đổ ngã; nhấn chìm tàu ghe. Mưa gió lớn cũng làm ngựa kéo xe hoảng sợ bứt dây cương để tháo chạy.
Đến 19h, các tàu lớn cũng bị sóng đẩy lên bờ nằm nghiêng ngả. Nhiều tàu thuyền bị phá hủy do sóng lớn, mưa bão.
Đến 22h, trời bớt dông nhưng mưa vẫn trút xuống không ngừng.
Người ta nói rằng cơn bão này mạnh đến mức quật ngã một đoàn tàu của tuyến đường sắt Sài Gòn – Mỹ Tho. (Ảnh minh họa)
Sáng hôm sau, người ta thống kê được hơn 900 gốc cây lớn nằm ngôn ngang trên các con đường của Sài Gòn. Nhà lá bay tứ tung khắp nơi.
Báo L’Opinion và Le Courrier de Saigon thời đó cũng miêu tả về trận bão này như sau: “Dọc theo đường xe lửa chạy dựa theo mé sông từ Sài Gòn vô Chợ Lớn (tuyến xe lửa Sài Gòn – Mỹ Tho), có một cái vòi rồng trên trời thò xuống làm đổ ngã một toa xe, giật đứt mái nhà ở đềpô xe lửa và đè nhẹp cả một cái nhà lá khác. Cách đó mươi thước, cái vòi rồng ấy hốt một người nam đem tuốt lên không trung rồi khiêng đại xuống mặt đất. Khi thiên hạ chạy đến toan cứu kẻ vô phước thì người ta thấy thân hình anh ta đã dẹp đép…”.
Lúc bấy giờ, người ta thống kê được rằng thiệt hại về của thời điểm bây giờ là khoảng 40 triệu đồng (tương đương 1000 tỷ đồng ngày nay). Trận bão lớn cũng cướp đi sinh mạng của hơn 3000 người chỉ tính riêng tại Sài Gòn.
Trận bão cũng ảnh hưởng lớn đến các tỉnh khác ở khu vực Nam Bộ. Thiệt hại nặng nề nhất phải kể đến Gò Công và khu vực lân cận. Bão khiến 60% nhà sập đổ, 5000 người thiệt mạng, 80% gia súc bị tiệt hại.
“Năm Thìn bão lụt” mang ý nghĩa khác
Trận bão năm Giáp Thìn 1904 là cơn bão gây thiệt hại nặng nề nhất ở Sài Gòn từng được ghi nhận. Tuy nhiên, việc khẳng định chính xác đây có phải cơn bão mạnh nhất từng đánh vào Sài Gòn hay không cần phải có các đánh giá kỹ hơn dưa trên việc phân tích hoàn lưu, tốc độ gió… Thời đó, các phương tiện dự báo còn lạc hậu nên sức tàn phá của cơn bão mới khủng khiếp như vậy.
Câu nói “Năm Thìn bão lụt” dùng để chỉ một sự kiện cụ thể, nói về trận bão diễn ra ở khu vực Nam Bộ năm 1904, không mang tính quy luật.
120 năm đã trôi qua, câu chuyện về “Năm Thìn bão lụt” đó chỉ còn trên vài tư liệu sách báo và trong văn học dân gian. Nó không chỉ còn là câu nói chỉ một sự kiện trong lực sử mà đã được hiểu theo nghĩa khác. Thành ngữ này hiện nay được dùng để chỉ những sự việc đã diễn ra qua lâu, quá xưa cũ: “Ôi, chuyện hồi năm Thìn bão lụt tới giờ…!”.