Tôi sinh ra và lớn lên trong một gia đình nghèo khó ở vùng quê. Bố tôi mất sớm, khi tôi mới tròn 10 tuổi, để lại mẹ tôi một mình gồng gánh nuôi ba anh em tôi. Mẹ là người phụ nữ nhỏ bé nhưng rất mạnh mẽ, làm lụng không biết mệt mỏi để lo cho chúng tôi ăn học. Dù cuộc sống khó khăn, mẹ vẫn luôn nhắc nhở anh em tôi phải học hành chăm chỉ, bởi bà luôn tin rằng học tập là con đường duy nhất để thoát nghèo.
Ngày tôi nhận được giấy báo đỗ đại học là một trong những ngày hạnh phúc nhất của đời mình. Trường đại học mà tôi mơ ước bấy lâu đã chính thức chào đón tôi. Nhưng niềm vui ấy không kéo dài lâu. Nhìn mẹ ngồi trên chiếc ghế cũ, đôi tay chai sạn vì lao động vất vả, tôi không khỏi chạnh lòng. Tôi biết rõ hoàn cảnh gia đình mình – tiền học phí, tiền sinh hoạt ở thành phố lớn là cả một gánh nặng không thể nào kham nổi đối với mẹ.
Buổi tối hôm đó, tôi ngồi lặng im trước bàn học, lòng ngổn ngang. Mẹ bước vào, đặt nhẹ tay lên vai tôi, rồi khẽ nói:
- “Mẹ sẽ cố gắng lo cho con, đừng lo con ạ. Mẹ sẽ vay mượn họ hàng, bạn bè, rồi tìm cách xoay xở.”
Nghe lời mẹ nói, tôi càng thêm đau xót. Tôi biết rõ, họ hàng nhà tôi cũng chẳng khá hơn gì, ai cũng bươn chải kiếm sống từng ngày. Tôi không muốn mẹ phải khổ thêm nữa. Sau một hồi suy nghĩ, tôi quyết định đến nhờ chú Hòa, em trai của bố tôi. Chú Hòa là người duy nhất trong họ hàng có điều kiện tốt hơn một chút. Chú làm chủ một xưởng gỗ nhỏ và được xem là người khá giả nhất trong dòng họ. Tôi hy vọng rằng chú có thể giúp đỡ tôi một khoản tiền để tôi có thể nhập học.
Sáng hôm sau, tôi dậy từ rất sớm, chuẩn bị ít đồ và đạp xe hơn 50 km từ nhà mình đến nhà chú Hòa. Dù đường xá xa xôi, nhưng lòng tôi vẫn tràn đầy hy vọng. Tôi nghĩ rằng với tư cách là chú ruột, chú Hòa sẽ không từ chối giúp đỡ tôi trong tình cảnh này. Tôi đạp xe cả buổi trời, bụng đói, chân mỏi nhừ, nhưng vẫn quyết tâm đi tiếp. Khi đến nơi, tôi thấy chú đang ngồi trước nhà, tay cầm điếu thuốc, nhìn xa xăm.
Tôi tiến lại gần, lễ phép chào chú và nói:
- “Chú ơi, cháu mới đỗ đại học, nhưng mẹ không có tiền đóng học phí. Cháu xin chú giúp đỡ cháu một ít tiền để cháu có thể đi học ạ.”
Chú Hòa nhìn tôi từ đầu đến chân, ánh mắt lạnh lùng. Không nói một lời, chú đứng dậy, cầm lấy cây gậy tre bên cạnh và quát lớn:
- “Mày về đi! Nhà tao đâu có dư tiền mà cho mày vay. Mày nghĩ tao dễ dãi như mẹ mày chắc? Muốn học thì tự kiếm tiền mà học, đừng có ỷ lại vào người khác!”
Tôi chưa kịp nói thêm lời nào thì chú đã giơ cây gậy, hất hất đuổi tôi ra khỏi nhà. Cảm giác đau đớn và tủi hổ tràn ngập trong lòng. Tôi không dám tin rằng người chú mà tôi từng nghĩ sẽ giúp đỡ mình lại có thể đối xử lạnh lùng như thế. Nước mắt tôi trào ra, nhưng tôi vẫn cúi đầu chào chú trước khi quay lưng bước đi. Chiếc xe đạp cũ kĩ đưa tôi trở lại con đường quen thuộc về nhà, mà lòng tôi nặng trĩu, mệt mỏi đến khó tả.
Tối hôm đó, tôi về nhà trong tâm trạng rối bời. Nhìn thấy khuôn mặt đầy hy vọng của mẹ, tôi không thể nói ra chuyện chú Hòa đã đối xử với tôi như thế nào. Thay vào đó, tôi chỉ nói rằng không vay được tiền. Mẹ tôi thở dài, nhưng bà không oán trách một lời nào. Bà chỉ nói rằng:
- “Nếu không vay được thì thôi, con cứ ở nhà, mẹ sẽ tìm cách khác. Cùng lắm thì mẹ bán con bò cuối cùng để lo cho con.”
Nghe mẹ nói, lòng tôi như thắt lại. Tôi biết mẹ đã làm tất cả những gì có thể, và tôi không muốn mẹ phải chịu thêm gánh nặng nào nữa. Đêm hôm đó, tôi quyết định sẽ không bỏ cuộc. Dù không vay được tiền, tôi sẽ tìm cách khác để thực hiện ước mơ của mình.
Ngày nhập học đến gần, tôi bắt đầu đi làm thêm, từ việc phụ hồ, bưng bê ở quán ăn, cho đến dọn dẹp ở các công trình xây dựng. Mỗi ngày, sau giờ học, tôi đều chạy đôn chạy đáo kiếm việc để có tiền trang trải cuộc sống. Đôi khi, tôi cảm thấy kiệt sức, nhưng nghĩ đến mẹ, tôi lại tự nhủ phải cố gắng. Trong suốt những năm tháng học đại học, tôi không ngừng nỗ lực. Mỗi đêm, khi mọi người đã chìm vào giấc ngủ, tôi vẫn ngồi lại bàn học, ôn tập và làm thêm bài. Tôi biết rằng con đường thoát nghèo duy nhất là sự kiên trì và không ngừng phấn đấu.
Rồi thời gian trôi qua, tôi tốt nghiệp đại học với tấm bằng loại xuất sắc. Nhờ vào thành tích học tập và kinh nghiệm làm thêm, tôi nhanh chóng được nhận vào làm việc cho một công ty lớn với mức lương cao. Cuộc sống của tôi dần ổn định, và sau vài năm, tôi đã có thể giúp đỡ mẹ và lo cho em gái đi học.
Năm năm sau ngày tôi đến nhà chú Hòa xin vay tiền, tôi quyết định quay lại ngôi nhà đó một lần nữa, nhưng lần này với một tâm thế hoàn toàn khác. Tôi lái xe về quê, lòng nhẹ nhàng hơn rất nhiều so với lần trước. Khi đến nơi, tôi nhìn thấy chú Hòa vẫn ngồi trên chiếc ghế cũ trước nhà, nhưng giờ đây tóc chú đã bạc nhiều hơn, dáng vẻ có phần mệt mỏi và già đi.
Tôi bước lại gần, cúi chào chú như lần trước và nói:
- “Chú ơi, hôm nay cháu đến để cảm ơn chú.”
Chú Hòa ngạc nhiên, nhìn tôi với ánh mắt khó hiểu. Chú hỏi:
- “Cảm ơn tao? Mày cảm ơn cái gì? Tao có giúp gì mày đâu.”
Tôi mỉm cười, trả lời:
- “Chính vì chú không giúp cháu mà cháu mới có được ngày hôm nay. Ngày đó, khi chú đuổi cháu về, cháu đã học được một bài học quý giá: không thể dựa dẫm vào người khác để đạt được thành công. Nhờ chú, cháu đã tự mình nỗ lực và vượt qua mọi khó khăn để trở thành người như hôm nay. Cháu cảm ơn chú vì đã dạy cho cháu bài học đó.”
Nghe tôi nói, chú Hòa lặng người. Tôi nhìn thấy trong đôi mắt già nua của chú có chút lúng túng và bối rối. Chú không nói thêm lời nào, chỉ im lặng nhìn tôi. Sau đó, tôi lấy từ trong túi ra một phong bì, đặt lên bàn và nói:
- “Đây là số tiền mà cháu đã định vay chú ngày đó. Giờ cháu trả lại chú, và cũng là để cảm ơn vì bài học quý giá mà chú đã dạy cháu.”
Chú Hòa không nhận lấy phong bì, chỉ ngồi im, ánh mắt dần dịu lại. Cuối cùng, chú khẽ thở dài và nói nhỏ:
- “Tao xin lỗi, thằng cháu.”
Tôi mỉm cười, cúi đầu chào chú rồi quay lưng bước đi, để lại phía sau sự nhẹ nhõm và thanh thản. Những năm tháng khó khăn đã qua, và tôi biết rằng mình đã trưởng thành từ chính những thử thách đó. Cảm ơn chú, vì đã cho tôi một bài học mà không phải ai cũng có thể dạy được.
